April 2010 ging ik met Tanja naar Krakau en Auschwitz. Het werd de meest indringende stedentrip die ik ooit gemaakt heb, en nu pas kan ik schrijven...
Ik waarschuw wel even van te voren. Dit is niet de meest plezierige blog die ik heb geschreven.
Krakau
Met Tanja ben ik naar Krakau geweest, een prachtige stad, met zoveel oude en prachtige gebouwen dat het op de werelderfgoedlijst van Unesco staat.
Mooie oude kerken, stadsmuren, straatjes. En natuurlijk veel geschiedenis.
De bedoeling was dat we een paar dagen leuke dingen zouden gaan doen in Krakau, en 1 dag te spenderen in Auschwitz 1 en Auschwitz Birkenau.
Na de eerste nacht bleek het al een heel andere week te worden. De Poolse president verongelukte met zijn vliegtuig en met hem tientallen andere Poolse hoogwaardigheidsbekleders.
Er volgde een week van nationale rouw. Een week waarin we Polen leerden kennen als diepgelove mensen die hun verdriet en onmacht op een heel mooie manier durfden te uiten.
Overal, maar dan ook overal stonden kaarsen, hingen vlaggen met rouwlinten en werden stille tochten gehouden.
De ochtend van de ramp liepen we een kerk in, om een kaarsje te branden. Mensen kwamen huilend de kerk in en lieten zich op hun knieen vallen. Emoties, verdriet.
Heel bijzonder.
Zo is de hele week eigenlijk verlopen. We liepen tegen emotie na emotie aan. Prachtige Gregoriaanse zangpartijen, optochten, diensten. Zo ontzettend mooi.
Samen met onze ervaringen in Auschwitz en de vreselijke verhalen uit het ghetto, een emotionele reis.
Het ghetto was ook heel bijzonder. We zijn er de dag na ons bezoek aan het kamp naar toe geweest. Dezelfde route gelopen als de 16.000 joden destijds liepen. Over de brug, over het water, vanuit de vertrouwde omgeving naar een hard ghetto.
En maar praten, praten over wat we gezien hadden. Over of dat nu nog zou kunnen gebeuren. Hoe wij zouden handelen. Het liet ons niet los.
Maar dat was die dag... daarvoor was... de dag van het kamp.
De dag van het kamp
En toen kwam Auschwitz. We zijn in de ochtend vroeg vertrokken met een taxi naar Auschwitz. (lang verhaal, maar goed... taxi dus.)
In Auschwitz hadden we een eigen gids gereserveerd. Zij zou ons 6 uur rondleiden door beide kampen. Excursiebureaus doen dit ook, maar dan blijf je slechts 20 minuten in Birkenau. En dat is zo ontzettend zonde. Want Birkenau is zoveel meer dan de poort alleen....
We zagen best tegen deze dag op, en de bijbehorende emoties.
Eerlijk gezegd zie ik nu ook op tegen het schrijven, maar goed.. het moet toch een keer op papier komen.
Auschwitz 1 is het kamp wat je kent van dde poort 'Arbeit macht frei'.
Ik heb eerlijk gezegd nooit geweten dat Auschwitz uit meerdere kampen bestond, maar ik ben nu zo blij dat we meer hebben gezien dan alleen dit kamp. We zijn hier even geweest, om voor de enorme drukte (de dag daarna was March of the living, dus de Joodse gemeenschap, wereldwijd, komt dan naar Polen), naar Birkenau te gaan.
Onze lieve gids, een vrouw, bracht ons eerst naar de plaats waar de treinen aankwamen bij de start van de kampen. (Auschwitz 1 bestond al, dit was een bestaande basis, omgebouwd tot werkkamp).
Ergens midden in een weiland lag een spoorlijn. Hier kwamen de joden aan, en zij werden te voet vervoerd naar Birkenau en Auschwitz.
Er was geen ontsnappen mogelijk, grote open vlakte, met aan de horizon de toegangspoort van Birkenau. De poort des doods.
Hierna zijn we doorgereden naar Birkenau. Bizar. Dit kamp is in 1941 gebouwd en zou ingezet worden als massavernietingingskamp voor de Endlösung.
Bij de ingang zie je de spoorlijn die later, in 1944, doorgetrokken is tot in het kamp, om de vernietiging van zigeuners efficienter te laten verlopen.
Door de poort betreden we het kamp en wat je dan ziet kun je je gewoon niet voorstellen. Het kamp is 2 kilometer diep en 2 kilometer breed. Zo ongelooflijk groot.
Gedenkstenen, helemaal in de verte de poort. Zo groot.
In de uren die daarop volgen zien we diverse barakken die nog in tact zijn. Het is ongelooflijk om te bedenken dat elke schoorsteen die je ziet, ooit bij een barak heeft gehoord. Deze schoorstenen hoorden bij de verwarming, die overigens niet aan was.
Maar er hebben zo vreselijk veel barakken gestaan.
Ook vertelt onze gids over de gruwelijke berekenendheid van de Duitsers, de hoogspanningshekken met diepe grachten ervoor, zodat je nooit zou kunnen ontsnappen als je al nat aan de overkant van het water staat. Van de psychologische spellen die er gespeeld werden. Van de koude en drassige grond. Van die ziektes, de buiktyfus en hoe 'blij' en dankbaar je mocht zijn als je bovenin de stapelbedden lag. Zo had je het minste last van ratten die aan je vraten, of dat je onder de derrie van een ander die aan buiktyfus leed zou komen te zitten.
Dat men 's nachts de barakken niet uit mocht. En wat dat voor een hygienische gevolgen had.
Ze vertelde van de gruwelijkheden van de gaskamers. Gaskamers die werden bedacht omdat het neerschieten psychisch zo naar was voor de mensen die dat moesten doen.
Het dicht op elkaar proppen van mensen in de gaskamers, zodat de gaskorrels Zyklon B, als ze de vloer zouden raken, door de warmte op zouden gaan in gas. Dat de kinderen en zwakkeren vertrapt werden, in een poging boven in de ruimte lucht te happen. Dat de gaskamers open gingen en er een berg mensen lag. Mannen boven, die waren het sterkst. Dat deze ruimtes zo onder de ontlasting en bloed zaten dat ze na elke vergassing gewit werden.
Dat er 30.000 man per dag werden vermoord...
We liepen buiten bij de resten van de gaskamers en onze gids wees ons op het fijne schelpenzand op de grond. Het was geen schelpenzand... Na 60 jaar liggen hier nog restjes, nog overblijfselen van de 1,1 miljoen mensen die hier zijn vermoord.
De enige weg naar vrijheid: de schoorsteen.
's Avonds in de badkamer rolde ik mijn broekspijpen uit. Er rolde wat gruis en 'schelpenzand' op de badkamervloer.
Ik was er stil van....
We hebben de registratieruimtes bezocht. De tatoeerplekken, de scheerruimtes. De vreselijke moordfabrieken, hoe heeft men het ooit kunnen bedenken.
Na een paar uur zijn we teruggegaan naar Auschwitz 1. Lamgeslagen keken we naar de vitrines met mensenhaar, koffers, babykleertjes en de stoffen gemaakt van menselijk haar.
Ze vertelde ons van de vrouw van de kampcommandant, die graag een mensenleren jas wilde. Er werd gezocht naar zigeuners met tattoeages. Mooi, die jas met versieringen.
Ze liet ons ruimtes zien waar mensen werden gestraft. Waar ze nachtenlang alleen maar mochten staan, in een ruimte zo smal dat je niet kon zitten, niet kon liggen of knielen. Waar je stond tot je weer aan het werk moest. Tot de dood er op volgde.
We konden niet meer. Ze praatte en wij namen het niet meer op. Zo gruwelijk, zo ontzettend ongelooflijk.
In de bus naar Krakau hebben we zitten kakelen, lachen, grappen, elkaar aankijkend: dit kan niet. Waarom zijn we niet van slag?
We hebben zoveel gruwelijks gehoord, dat het gewoon niet binnenkwam. Een blokkade. Niet meer kunnen luisteren. Het niet willen horen.
Ik weet het niet. Maar het heeft wel even geduurd voordat dit landde. Voordat ik het kon toelaten.
Er was een moment een paar weken later, ik reed door Maarssen, tussen een industrieterrein met hoge hekken en een spoorlijn zonder bovenleiding. En ineens kwam het als een dreun binnen. Alle beelden, alle verhalen. Huilen, huilen.
Zo ook op 4 mei, dodenherdenking, ik zat voor de tv, en ineens brak ik. Kon niet meer stoppen met huilen, en naar wat ik later begreep, Tanja ook niet.
En nog... als ik dit schrijf komt alles weer voorbij, de verhalen, wat we hebben gezien. De massale vernietiging. Het mensonterende. Sterke mannen die binnen een dag dood waren, jonge mensen waar niks van overbleef. Het dierlijke. Het niet meer mens mogen zijn. Zo ontzettend gruwelijk.
En de kinderen... mijn God... kinderen.
Deze trip heeft me veranderd. Mensen zeiden me: waarom moet je daar toch heen? Je weet toch wat er is gebeurd.
Ja, dat wist ik. Maar dít wist ik niet, en dit had ik ook nooit zo kunnen beseffen en voelen als nu. Het heeft me veel gebracht. Tranen maar ook ontzettend veel dankbaarheid, dat we nu leven, in vrijheid.
